‘Işık gibi sevgi de en karanlık yerde parlar’’ Leonardo da Vinci ‘
Ginevra De’ Benci, Leonardo da Vinci’nin 1474 yılında yaptığı ilk portredir. Leonardo bu portreyi yaptığında henüz yirmi iki yaşında gencecik bir delikanlıdır. İnanılmaz bir teknik ve stil ile bugün bile bizi hayrete düşürecek kadar muhteşem gizemli, büyülü bir resim olması yanında, modeli olan Ginevra’nın kendisi de;bir o kadar çok güzel, ünlü biridir. Arkasındaki hikâye ise bambaşka bir hüznü içerir.
Leonardo, bu hüzünlü sırrı biliyor muydu? Bunları söylemeden önce biraz portreye bakalım.
Luigi Di Bernado Di Lapo Niccolini karısı Ginevra’nın portresini yapması için Leonardo’ya teklif verir. Leonardo o sırada Floransa ‘da Verrochio ile birlikte çalışmaktadır. O yıllarda nişanlı ya da yeni evli kızların portesini yaptırmak modadır. Genellikle kocalar ya da nişanlılar ısmarlar. Bu yağlıboya tabloda, porselen yüzlü, bir kız, görürüz çok solgun, soğuk, mutsuz ve üzgündür. Öyle büyülü ve donuk bir mutsuzluğu vardır ki, Mona Lisa’nın gülüşü gibi, insanı içine çeker ve akıldan hiç çıkmaz. Solgun olması anlaşılabilir. Çünkü o dönemin aristokrat sınıfı kadınları, sokakta dolaşan tarlalarda güneşin altında gezen, çalışan halk sınıfı kadınlarla karıştırılmak istemezler. Şemsiye ya da bol kenarlı şapkalarla güneşten korunurlar.
O yıllarda kadınlar genellikle kapalı alanlarda resmedilirken, doğa tutkunu olan Leonardo manzarayı portrenin arkasına koyar. Ünlü küratör, David Alan Brown; Ginevra’ Benci’nin tablodaki bakışını, ‘Sanki hiç orada olmak istemiyor’ gibi, ifade eder. Sağ gözü uzakların ötesinde, bilinmeyen bir noktaya bakarken sol gözü doğrudan bize bakıyor gibidir. Kızın oturuşu üç çeyrek poz denilen biçimdedir ki o sıralarda Floransalı sanatçıların Hollanda ressamlarından öğrendiği bir tekniktir. Leonardo sadece ‘sanat için sanat ‘yapmaz. Hava perspektifi denen bir yöntemi ilk kez uygular. Bilindiği gibi inanılmaz bir gözlem yeteneği ve bilgisi vardır. Doğada bir manzaranın ufka doğru gidildiğinde renginin giderek daha mavi hale geldiğini fark eder. O yüzden resmin arkasındaki derinliği vermek için en arkayı su dalgaları gibi maviye boyar. Önde duran portrenin arkasında çok uzaklardan bir köy manzarası bulunmaktadır. O bir portreden fazlasını yapar. Hatta bu portrenin arakadan görünen köy manzarasının içinde bulunan üç yapı kale, zengin sınıfı, kilise, din adamlarını ve değirmen köylüler ve tüccarları simgeler.
Daha yirmi iki yaşında genç bir dahi, toplumu etkileyen güçleri ve sınıf farkını, ekmeğini kazanmak için zenginlerle çalıştığı dar ve sıkıntılı alanda, bu portrenin içine yerleştirir. Her bir resminin kendi içinde bir dünyası olur. Bu Leonardo için olmazsa olmazdır. O yüzden Ginevra’ da kendi doğruları, inançları, kızın duyguları da yer alır. Ginevra’nın adının sembolü ardıç ağacını saçlarının arkasına çelenk gibi yerleştirir. Bukle bukle yaptığı altın sarısı saçları su dalgaları gibidir ve tipik Leonardo tarzıdır. Ginevra’nın yanağının sağ altında bir parmak izi olduğu görülür ki parmakları ile çalıştığı anlaşılır.
Peki bu genç kız kimdir? Neden mutsuz? Neden orada olmak istemiyor?
Ginevra de’ Benci, aristokrat ve çok zengin bir aileden gelmektedir. Babası Amerigo de’ Benci kendisi gibi bankacı olan babasının mirası ile Floransa’nın Medici ailesinden sonra ikinci zengin kişisidir. Cenevre ‘de Medici ailesine ait bir bankanın üst düzey yöneticiliğini yaptığı sırada 1457 yılında Ginevra doğar. Ginevra Çok entellektüel, engin bilgisi olan zeki güzel bir kadındır. bir çok şair onun için soneler yazmaktadır. Floransa’nın en güzel kadını olarak düşünülür ayrıca kendisi ünlü bir şairdir. Medici ailesi dahil, bütün aristokrat camiası entellektüel insanlar Ginevra’ya hayrandır. Ginevra’nın ağabeyi Ginevra’nın kardeşi Giovanni, Leonardo’nun yakın arkadaşıdır. Ginevra’nın annesinden hiç söz edilmez. Annesini belki doğumda kaybetmiştir. Ginevra babasını 1474 daha kırk üç yaşındayken kaybeder. İhtimal ki aile isteği ile daha on yedisine girmeden, otuz dört yaşında karısı yeni ölmüş, ipek ve kumaş tüccarı Luigi de’ Bernardo Lapo Niccolini ile nişanlandırılır bir süre sonra evlenirler. Doğal olarak mutlu bir hayatı yoktur. Çocukları da olmaz. Floransa’da yaşayan Avrupa’da bile çok ünlü Venedikli diplomat Bembo ise Ginevra’nın derin hayranlarından biridir. O sırada Bernardo Bembo kırk yaşında evli bir oğlu bir metresi olan karizmatik biridir.
Sanki hiç karşılaşmamış oldukları düşünülse bile Chistopher P Jones’a göre; Floransa’da yaşadığı sırada birbirleri ile karşılaşırlar. Birbirlerinin sadık hayranı olurlar. Eğitim ve entelektüel açıdan platonik hayranlık, eski yunandan gelen bir anlayışla, o sırada çok yaygın ve kabul gören bir durumdur. Bernardo Bembo’nun bulunan defterlerinden birinde Ginevra’ya on tane şiir yazılması için sipariş verdiği Ginevra de’ Benci’nin ‘O Floransa’nın en güzel kadını’ olarak anılmasına atıfta bulunduğu yazılıdır.
Bu iki sevgilinin birbirleri ile fiziki olarak hiç birlikte olmadığı düşünülür. Birbirlerine ateşli mektuplar, şiirler, hediyeler gönderir ve fikir alışverişi yaparlar. Ancak bu platonik ilişki bir tutku şekline dönecek ve tüm yaşamlarında hüzünlü bir öykü bırakacaktır.
Leonardo Bernardo ve Ginevra’nın bu sırlarını bilmektedir. Ginevra De’ Benci’nin portresini ön tarafa onların sırrını ise aynı tablonun arkasına yapar. Yani bu portre iki yüzünde de iki ayrı resim olan tek bir tablodur. Sırlarını anlatmak için onların sembollerinden yola çıkar.
Ginevra ismi latince ‘ginepro’ ya da ingilizce ‘juniper’ ardıç anlamına gelmektedir. Ardıç, kızıl renkli ve iğne yapraklı olup yakından bakıldığında eşkenar üçgen gibi yükselir. Geometri olmadan bu resim olmaz Leonardo geometrinin birçok hesaplamalarını ve altın oranı ve diğer geometrik bu tablosunda kullanır. Ardıç Yapraklarını hiç dökmez. Baharın kışta ölümü ardıçta yoktur. Ardıç yaşamı simgeler. Yılda bir kez verdiği mavi çok güzel meyveleri vardır. Üremeyi simgeleyen. Erdemin ve kadınlarda iffetin sembolü, olarak algılanır. Ginevra’nın iffet ve doğruluk ilkeleri ile özdeşleşir.
Altında spiral şeklinde yapılan şeritte Ginevra’nın tasvir edildiği slogan yazılıdır. VİRTUTEM FOR MA DECORAT ‘’Güzellik Erdemi Süsler’’ Nico Franz’a göre bu slogan Platon’un dış güzelliğin içsel erdemin bir ifadesi olduğu yönündeki görüşüne gönderme yapar. Platon’a göre güzel olmak erdemli de olmak demektir o halde Bernardo Bembi evli olduğu için bu aşk fiziki olarak değil platonik yaşanmak zorundadır.
Defne ve palmiyenin o dönemde literatürde sembolik anlamları vardır. Hatta Apollon ulaşamadığı su perisi Daphne’nin tacını başında taşıyacaktır. Tablonun arkasındaki Defne zaferi ve palmiye yaprağı yan yana getirilip eşit derecede birleştirildiğinde, anlamı değişir, ‘zafer aracılığı ile gelen huzuru’ tasvir eder. Tablonun içindeki küçük defne ağacı genç Ginevra’yı ve Bernardo Bembo ile olan yakın ilişkiye gönderme yapıldığı şeklinde yorumlanır.
O dönemde entelektüel hümanist aydınlar kendi kişiliklerini sembolize eden sembol ve slogan seçerlerdi. Bernardo Bembo, kendi kişisel özelliğini sembolize etmek için defne ve palmiye’yi kendisine mühür olarak seçmiş ve sloganı ise VİRTUS E ‘T HONOR, ‘Erdem ve Onur’ dur.
Bu konuda bir başka rivayet ise; O dönemde Ginevra’nın kocası değil de tabloyu ısmarlayan kişinin, Venedikli diplomat Bernardo Bembo’nun olduğudur. Bunun nedeni Ginevra’nın kocası ile birlikte başka hiçbir aile tablosuna rastlanmamış olması ortak çocuklarının olmaması olabilir. Bembo’nun aşkı o kadar güçlüdür ki ikisinin öyküsünün bu portrenin arkasında bulunmasını istemiş olabilir. Fiziksel birliktelik yok gibi görünse de, her türlü erdemine rağmen gerçek bir aşktır bu. Bu teori gerçek değilse o zaman Leonardo bu tabloyu onların aşkına hayran olduğu için yapmış olabilir. Hangi nedenle olursa olsun sonuç muhteşem bir sanat eseri ve gerçek ve hüzünlü bir yaşam öyküsü ile sanat dünyasında ölümsüz bir iz bırakır.
Bu ilişki her ne kadar platonik düzeyde de olsa Floransa’da söylentiler olmaktadır. Onları ihtimal ki etkiler. Bernardo !476 da Floransa’dan ayrılır. 1478 de geri gelir ancak iki yıl ancak kalabilir daha sonra 1480 de tamamen Floransa’yı terkeder. Florentine Cristoforo Landino’ göre bu platonik gibi görünen ilişki söylentileri nedeniyle Bernardo Bembo’nun şehri terkettiğini doğrular.
Ginevra Bernardo Bembo gidince çok uzun bir hastalığa yakalanır iyileşemez. Kocası o kadar uğraşır ki bir vergi belgesinden karısının hastalığı nedeni ile olağanüstü para harcadığı anlaşılır. Kocası ve diğer hayranı Lorenzo de’ Medici onu bir kırsal bir kesime götürürler 1480’den sonra ne Bernardo Bembi’den ne de Ginevra’dan aktif yaşamda bir hareketlilik görülmez öyle ki sanki ikisi de yaşama kırılmış sanki inzivaya çekilmişlerdir. Ginevra 1520 yılında altmış üç yaşında kocasından on beş yıl sonra yaşama veda eder.
Platonik aşklarına sevgi ile …
Alev Turanlı / 6 Kasım 2023
alevturanli@gmail.com
Not: Ginevra de’ Amerigo Benci Washington DC Ulusal Sanat Galerisinde sergilenen ve Leonardo Da Vinci’nin Amerika’da bulunan tek tablosudur ve gözbebeği gibi korunmaktadır.
Kaynaklar : https://www.nga.gov/collection/art-object-page.50724.html https://ozhanozturk.com/2021/10/28/ginevra-de-benci/ https://nicofranz.art/en/leonardo-da-vinci/ginevra-de-benci
Liella 